Propozycja ćwiczeń dla dziecka 10 letniego, upośledzonego umysłowo w stopniu znacznym.

Krótka charakterystyka dziecka:
Asia jest dzieckiem upośledzonym w stopniu znacznym. Ma poważnie upośledzoną sprawność
i postrzeganie. W wieku 10 lat, osiągnęła inteligencję zbliżoną do prawidłowo rozwijającego się dziecka trzyletniego. Asia rozumie podstawowe werbalno-gestowe polecenia, wypowiada pojedyncze wyrazy, mowa jest niewyraźna. Silnie zaburzona motoryka dłoni – wymaga ćwiczenia, aby ułatwić dziewczynce podjęcie prób opanowania czynności samoobsługowych, z którymi obecnie ma duże trudności. Poziom zachowań społecznych szacowany na około 6 lat. Dziewczynka okazuje uczucia, ale dokonuje tego w sposób prymitywny, często nie dostosowuje mimiki, gestów do odczuwanych emocji.
 
1. zabawa z lustrem
cel:
Nawiązanie bliższego kontaktu z dzieckiem, wzmocnienie świadomości „ja” i „ty”, pobudzenie chęci naśladowania mimiki.

przebieg ćwiczenia:
Przed przystąpieniem do ćwiczenia, informujemy dziecko, jak będziemy się bawić.
„Popatrz, jakie duże lustro, usiądziemy sobie przy nim i zobaczymy, co w nim widać.” Siadamy z dzieckiem przy dużym lustrze, takim, byśmy swobodnie widzieli swoje sylwetki  i twarze. „Popatrz, to jestem ja – Karolina, a tutaj jesteś ty – Asia” – wskazujemy na siebie i na dziecko, dotykając klatki piersiowej.
„Widzimy się w lustrze, dotknij lustra” – jeśli dziecko samo nie dotyka, delikatnie prowadzimy jego rączkę, by poczuło, że lustro jest przedmiotem, by poznało jego fakturę, temperaturę. Powtarzamy przy tym nazwę „to jest lustro”, potem jeszcze raz wskazujemy na siebie i na dziecko „tutaj jest Karolina a tutaj Asia”.
„Zobacz, uśmiecham się” – prezentujemy szeroki uśmiech – „uśmiecham się do ciebie, bo cię lubię. A ty, uśmiechniesz się do mnie?” Zachęcamy dziecko pokazując mu swój uśmiech zarówno w lustrzanym odbiciu, jak i na własnej twarzy.  Następnie analogicznie prezentujemy  podobny sposób  inne miny: smutną, śmieszną, zdziwioną.  Na koniec „żegnamy się” machając do lustrzanych odbić i powtarzając „pa-pa”.

2. ćwiczenie logorytmiczne – zabawa z ksylofonem
cel:
uczenie współdziałania z terapeutą, redukcja napięcia poprzez zabawę ruchowo-muzyczną, pielęgnowanie wrażliwości muzycznej i poczucia rytmu, usprawnianie motoryki dłoni i motoryki aparatu artykulacyjnego, stymulacja słuchowa

przebieg ćwiczenia:
Pokazujemy dziecku ksylofon (niewielki, dziecięcy, najlepiej kolorowy – atrakcyjny pod względem estetycznym). „Zobacz, to są cymbałki” ( użycie nazwy potocznej, uproszczonej) „na cymbałkach można grać”. Posłuchaj”. Demonstrujemy dziecku działanie instrumentu, delikatnie uderzając pałeczkami.
Obserwujemy reakcję dziecka. Jeśli dźwięk nie jest dla niego nieprzyjemny, zaczynamy zabawę. Gramy melodię „Wlazł kotek”, jednocześnie śpiewając tekst z twarzą skierowaną ku dziecku. Zwracamy uwagę na wyraźną artykulację i uśmiech w czasie śpiewu. Następnie śpiewamy kolejny raz, ale tym razem używamy sylab, które dziecko będzie w stanie powtarzać. Np. „la-la-la/ma-ma-ma/pa-pa-pa”, w melodii tej piosenki śpiewamy jedna sylabą. Werbalnie i gestami zachęcamy dziecko do śpiewania z nami „Asiu, zaśpiewaj ze mną”. Następnie pozwalamy dziecku uderzać w ksylofon, kierując jego dłonią, a jeśli chce, również pozwalamy na samodzielną zabawę instrumentem.

3. zabawa w chowanego z pozytywką
cel:
Rozwijanie percepcji i uwagi słuchowej. Ćwiczenie lokalizowania źródła dźwięku.

przebieg ćwiczenia:
Do zabawy wykorzystujemy zabawkę z pozytywką. Najpierw pokazujemy ją dziecku, pozwalamy obejrzeć, demonstrujemy jak ją uruchomić, słuchamy wydawanej melodii.
Informujemy dziecko „Teraz schowam zabawkę”. Chowamy pozytywkę, początkowo miejsce ukrycia zabawki jest proste. Na oczach dziecka chowamy zabawkę pod stół i uruchamiamy dźwięk. „Nie widać zabawki, gdzie ona jest?”- zachęcamy dziecko do poszukiwania źródła dźwięku. Jeśli trzeba, podpowiadamy, nakierowujemy dziecko. Kiedy odnajdzie zabawkę, wzmacniamy sukces. Powtarzamy zabawę kilkakrotnie, chowając pozytywkę w różne miejsca, nakrywając ją materiałem itp.

4. ćwiczenie dotykowe, manulane
cel:
usprawnianie motoryki dłoni, umożliwienie dziecku doświadczenia różnych wrażeń dotykowych

przebieg ćwiczenia:
Ustawiamy naczynia z różnymi substancjami, np.: piasek, kamyczki, glina, nasiona, siano
Zachęcamy dziecko do ich dotykania, badania dłońmi. Pokazujemy, jak można je przesypywać, chwytać szczyptami, garściami, wygładzać, zanurzać w nich dłonie. Pozwalamy dziecku samodzielnie dokonywać eksploracji, a także kierujemy jego dłońmi, przyciskając mocniej do przedmiotów, gładząc je delikatnie itp.
Jeśli dziecko na to pozwoli – jeśli nie wywoła to u niego niepokoju, możemy podjąć próby propozycji zamknięcia lub zawiązania oczu podczas zabawy.

5. trening oddechowy
cel:
kształtowanie umiejętności regulowania oddechu, regulowanie poziomu napięcia mięśni twarzy, podniesienie wydolności oddechowej, nauka wdechu przez nos.

uwagi: Dziewczynka często wstrzymuje oddech, szczególnie w sytuacjach stresowych, często też zwiększa tempo oddychania, oddycha zbyt głęboko (hiperwentylacja). Faza wydechowa najczęściej skrócona. Oddech często przez otwarte usta.

przebieg ćwiczenia:
bierny etap ćwiczeń – dziecko leży na plecach, a terapeuta poprzez zginanie nóg
i przyciąganie ich ku klatce piersiowej wymusza pełen wydech. Terapeuta unosi ręce dziecka nad głowę
i opuszcza wzdłuż tułowia, zgodnie z rytmem oddechowym. Podczas wykonywania ćwiczeń, terapeuta demonstruje jednocześnie dziecku prawidłowe oddychanie – wdech przez nos, wydech ustami.
ćwiczenie wymagające aktywnego udziału dziecka -
1. Prezentujemy dziecku miskę wypełnioną wodą po której pływają małe (lekkie!) zabawki. „Popatrz, na wodzie pływają zabawki. Dmuchnę na nie”. Demonstrujemy dziecku zabawę, okazując entuzjazm, kiedy zabawki pod wpływem podmuchu zaczną się poruszać. Zachęcamy dziecko do zabawy. Wypróbować można dmuchanie przez usta – swobodne, a także dmuchanie przez słomkę (wymaga napięcia mięśni warg). Wzmacniamy każdą udaną próbę wykonania ćwiczenia.
2. Zabawa z pomocą logopedyczną DMUCHAJKĄ (jeśli dziecko potrafi dmuchać przez słomkę). Pokazujemy dziecku zabawkę, demonstrujemy sposób w jaki należy się nią posługiwać i zachęcamy do samodzielnego dmuchania w słomkę. Udana próba zostanie w sposób naturalny nagrodzona uniesieniem się piłeczki (dzieci bardzo lubią ten efekt), dbamy również o wzmocnienie – wyraz uznania, radości ze strony terapeuty. Jeśli dziecko ma problem z utrzymaniem dmuchajki
w prawidłowym położeniu, przytrzymujemy ją sami, a dziecku pozwalamy dmuchać w słomkę.

przydatne pomoce logopedyczne:
Dmuchajka logopedyczna

6. zabawa z bańkami mydlanymi
cel:
kształtowanie komunikacji – kontaktu z terapeutą, rozwijanie umiejętności powtarzania głosek i sylab.

przebieg ćwiczenia:
Puszczamy przed dzieckiem bańki mydlane. Kiedy bańka unosi się w górze, spokojnie, melodyjnie wymawiamy „ooooooooo”, następnie dotykamy bańki i kiedy pęknie mówimy „pa”. Powtarzamy ćwiczenie kilku/kilkunastokrotnie (w zależności od zainteresowania i skupienia dziecka). Gestem kierujemy uwagę dziecka również na naszą twarz, by widziało, jak wymawiamy ćwiczone: długą głoskę o i sylabę pa.
Demonstrujemy układ warg i zachęcamy dziecko do powtarzania. Gdy dziecko wyda podobny dźwięk, natychmiast nagradzamy.

7. ćwiczenie komunikacji niewerbalnej - gesty
cel:
Ćwiczenie elementów komunikacji niewerbalnej jako wsparcie w codziennym komunikowaniu się dziecka
z otoczeniem.

przebieg ćwiczenia:
Przygotowujemy kilka elementów z codziennego życia dziecka. Np.: kubek z napojem, talerzyk
z przysmakiem, poduszeczkę, zabawkę.
Po kolei prezentujemy je dziecku, łącząc demonstrację przedmiotów z krótką wypowiedzią słowną i gestem.  Pokazując kubek z napojem - „To jest kubek. Chcesz pić? Proszę, możesz pić” jednocześnie kilkakrotnie ręką pokazujemy gest picia, zbliżając złożoną w „kubeczek” dłoń do ust i przechylając głowę jak przy piciu.
To samo wykonujemy z innymi przedmiotami, naśladując gestem jedzenie, spanie (przyłożenie głowy do poduszki, można wzmocnić fonacją głoski „aaaaa”, jak przy usypianiu), zabawę pokazując odpowiednim gestem, zależnym od rodzaju zabawki, zabawy, gestem które dziecko łatwo będzie mogło skojarzyć. Ćwiczymy kilkakrotnie po czym trzymamy się tych gestów i zwrotów w życiu codziennym (ważne, by zaprezentować je opiekunom, by na co dzień wzmacniali je).

8. ćwiczenie logorytmiczne – zabawa w pociąg
cel:
uczenie współdziałania z terapeutą, redukcja napięcia poprzez zabawę ruchowo-muzyczną, usprawnianie motoryki dużej i motoryki aparatu artykulacyjnego, stymulacja słuchowa.

przebieg ćwiczenia:
Przed rozpoczęciem zabawy informujemy dziecko, że będziemy bawić się w pociąg. Pokazujemy dziecku model pociągu, lub obrazek/zdjęcie.
Włączamy fragment piosenki: „Jedzie pociąg z daleka, na nikogo nie czeka, konduktorze łaskawy, zawieź nas do Warszawy”  i śpiewamy razem z nagraniem, z twarzą zwróconą do dziecka. Zatrzymujemy nagranie
i prosimy dziecko: „Chodź, pobawimy się w pociąg”. Stajemy za dzieckiem i delikatnie ruszamy, lekko nakierowując dziecko, poruszając rączkami w charakterystyczny dla tej zabawy sposób. Chodzimy w rytm melodii, śpiewając jednocześnie. Po odśpiewaniu wspomnianego fragmentu, zatrzymujemy się
i mówimy: „Posłuchaj, tak jedzie pociąg” (przy poleceniu „posłuchaj”, wykonujemy gest wskazujący ucho).
I naśladujemy pociąg „cz-cz-cz-cz-cz/szu-szu-szu-szu/puf-puf-puf itp.”. Bawimy się naprzemiennie śpiewając fragment piosenki wraz z odtwarzaniem nagrania i naśladując odgłosy pociągu. W zależności od zainteresowania i możliwości dziecka, możemy dodać inne odgłosy – zatrzymania, ruszania itp.

9. ćwiczenia dźwiękonaśladowcze – zwierzęta
cel:
kształtowanie postawy komunikacyjnej, rozbudzenie zainteresowania światem zwierząt, usprawnianie aparatu artykulacyjnego, trening słuchowy

przebieg ćwiczenia:
Przygotowujemy kilka figurek zwierząt i ich odpowiedniki w postaci fotografii oraz nagranie odgłosów zwierząt. Pokazujemy dziecku pojedynczą figurkę „Spójrz, to jest krowa” wraz ze zdjęciem „Tutaj też jest krowa”. Pozwalamy dziecku obejrzeć figurkę i zdjęcie, powtarzając kilkukrotnie nazwę zwierzęcia. Następnie skupiamy uwagę dziecka na słuchaniu. „Posłuchaj” (wspomagamy gestem – wskazanie dłonią na ucho). „Tak mówi krowa” i włączamy odgłos zwierzęcia. Następnie naśladujemy odgłos, kierując uwagę dziecka na naszą twarz. Demonstrujemy wyraźnie układ narządów artykulacyjnych. Zachęcamy dziecko by powtórzyło odgłos zwierzęcia. Następnie przechodzimy do kolejnego zwierzęcia, powoli, nie przyspieszając tempa i nie proponując dziecku zbyt wielu nazw i odgłosów za jednym razem.

przydatne pomoce logopedyczne:
Odgłosy przyrody (CD z nagranymi odgłosami + fotografie zwierząt)

10.  rysowanie z fonacją
ćwiczenie wg własnego  pomysłu
 
cel: 
usprawnienie motoryki dłoni, trening słuchowy, ćwiczenie artykulacji samogłosek, ćwiczenie koncentracji

przebieg ćwiczenia:
Przygotowujemy duży karton (najlepiej format większy niż A4) i kolorowe mazaki/kredki/pisaki – przybory do rysowania, które preferuje dziecko. Najpierw pokazujemy dziecku, jak wygląda zabawa: rysujemy różne linie – proste – długie, króciutkie, falujące, zawijające się w okręgi, spirale, kropki, zygzaki.
Każdy taki mini rysunek tworzymy jednocześnie artykułując wybraną samogłoskę.
Np. wypowiadamy długo, bez zmiany wysokości, barwy głoskę A i rysujemy podczas fonacji linię poziomą. Zaczynamy rysowanie jednocześnie rozpoczynając fonację i kończymy, milknąc. Następnie prezentujemy inny rysunek – wypowiadając króciutkie głoski I-I-I, rysujemy kropeczki. Głoska O wypowiadana na wzór dźwięku syreny pogotowia Ooo-Ooo-Ooo-Oo „prowadzi” dłoń do rysowania okręgów/spirali. W ten sposób można wymyślać wiele kombinacji i sposób „współgrania” wypowiadanych samogłosek z ruchami ręki.
Rysujemy wspólnie z dzieckiem – prowadząc jego dłoń i pozwalając mu na samodzielne próby, na przemian. Wzmacniamy każdą próbę rysowania.

Dzieci bardzo lubią powyższą zabawę, szczególnie przydatna wydaje się ona być dla dzieci nadpobudliwych, niecierpliwych – obserwowałam znaczne uspokojenie, skupienie, wyciszenie podczas wykonywania tego ćwiczenia.

 

Pomocna bibliografia:
• Rozwój daje radość, pod red. Jacka Kielina
• Mowa i język dzieci z autyzmem, Jacek Błeszyński
• Autyzm wczesnodziecięcy, Hanna Jaklewicz
• Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia, Ewa Pisula
• Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Bożenna Odowska-Szlachcic
• Dziecko autystyczne. Dziennik terapeuty, Magdalena Grodzka